Verborgen geschiedenis in Göteborg: Een wandeling langs de oude vestingwerken

Göteborg staat bekend als een moderne havenstad, met gezellige winkelstraten en moderne architectuur. Onder de straten en pleinen van de stad ligt echter een verborgen geschiedenis verscholen. Lange tijd was de stad een haast onneembare vesting, omringd door dikke muren en bastions. Recentelijk namen Maurice, mijn zusje en ik deel aan een bijzondere rondleiding door de ondergrondse delen van Göteborgs oude vestingwerken. Aan de hand van onze gids Margareta bezochten we de bastions Carolus Dux en Carolus Undecimus Rex, waar we meer leerden over hoe Göteborg zich verdedigde tegen vijandelijke aanvallen.

De stichting van Göteborg aan de Göta rivier

Het verhaal van Göteborg begint in de vroege 17e eeuw, een periode waarin Zweden verwikkeld was in conflicten met Denemarken en Noorwegen. Kuststeden waren kwetsbaar voor aanvallen, en eerdere handelssteden zoals Lödöse lagen te ver landinwaarts of waren te moeilijk te verdedigen.

In 1603 werd de stad Göteborg gesticht op het eiland Hisingen, aan de noordkant van de Göta rivier. In die periode haalde koning Karel IX (onder andere) Nederlandse handelslui naar Zweden, omdat zij toegang hadden tot kapitaal, kennis en een handelsnetwerk over de hele wereld. De buitenlandse kooplieden die zich in Göteborg vestigden konden tolvrij handelen en hadden veel privileges, zoals vrijstelling van Deense heffingen in de Sont. Daar waren de Denen toch niet zo blij mee. Daarom besloten zij om Göteborg in 1611 opnieuw aan te vallen en volledig te verwoesten en plat te branden.

Ontdek meer Göteborg: Haga, een van de oudste wijken van Göteborg

Een nieuwe stad naar Nederlands model

Er moest dus weer een nieuwe stad komen. In 1619 besloot Koning Gustaaf II Adolf deze nieuwe stad te stichten aan de monding van de Göta-rivier: het huidige Göteborg. De keuze voor deze locatie was strategisch: Göteborg kreeg directe toegang tot de Noordzee, ideaal voor handel en defensie. Maar dat betekende ook dat de stad goed beschermd moest worden tegen vijandelijke aanvallen. Omdat Göteborg werd gebouwd op moerasachtige grond en sterke vestingwerken nodig had, schakelde Zweden Nederlandse ingenieurs in.

De Nederlanders werden in die tijd namelijk beschouwd als beste op dit vakgebied. De Nederlandse hoofdingenieur Johan Rodenburg leidde de bouw van de stad, met rechte straten omzoomd door bomen, kanalen en robuuste stadswallen, geïnspireerd op Nederlandse vestingsteden. De gracht en de twee forten Skansen Lejonet en Skansen Kronan, maakten van Göteborg een haast onneembare vesting.

Wist je dat er nog steeds veel sporen van Nederlands erfgoed zijn terug te vinden in Göteborg centrum? Wandel de Nederlandse stadswandeling door Göteborg om er meer over te leren!

Een bezoek aan de oude vestingwerken

Dikke stadsmuren, schuilplaatsen en opslagruimtes voor soldaten kenmerkten het Göteborg uit begin 17e eeuw. Tegenwoordig is er niet zoveel meer over van de vesting met zigzagvormende stadsmuur die Göteborg ooit had. In de 19e eeuw zijn veel bovengrondse muurdelen gesloopt. Maar toch zijn er nog duidelijke sporen te zien uit die tijd. Tijdens de rondleiding leerden we verrassende details over het gebruik van de bastions in verschillende periodes.

Als je op de kaart van Göteborg kijkt, dan zie je trouwens dat de gracht op grote delen nog dezelfde puntige vormen heeft als destijds. Wist je trouwens dat Kungsparken, de groene strook naast de gracht, oorspronkelijk binnen de tweede stadsmuur viel? De gracht was oorspronkelijk veel breder. Een deel ervan is opgehoogd en veranderd in het huidige park.

Ontdek meer Göteborg: Göteborgs stadsmuseum: leer alles over de historie van deze bruisende stad!

Carolus Dux: verborgen onder Nya Pedagogen

Een van de overgebleven, redelijk verborgen, bastions is Carolus Dux. Deze bevindt zich onder de universiteitsgebouwen bij Nya Pedagogen, vlakbij Grönsakstorget. Als je hier langs het water loopt zie je in de muur een klein deurtje met een afgesloten traliehek ervoor. Tientallen keren liep ik erlangs, nooit is deze deur me ooit echt opgevallen. Door de jaren heen zijn de moderne straten hoger komen te liggen dan deze ingang, vandaar dat deze nu wat verborgen ligt.

Het bastion Carolus Dux bestaat uit diverse ondergrondse gangen in verschillende richtingen en luchtkelders die soldaten gebruikten bij aanvallen op de stad Göteborg. We moeten bukken om in de muur naar binnen te gaan. Het is fris en vochtig binnen en uit het plafond groeien stalactieten. Het is een beetje donker binnen, maar op verschillende plekken zijn lampen aangebracht voor beter zicht.

Van soldatenverblijf tot opslagplaats

Dit bastion was oorspronkelijk bedoeld als onderkomen voor soldaten, waar ze konden slapen en zich voorbereiden op gevechten. Volgens onze gids Margareta werd het bastion toch ook al snel voor andere doeleinden gebruikt:

• Opslag van vis en andere goederen – Door de constante koele temperatuur onder de grond was het een ideale plek om voedsel te bewaren.
• Tijdelijke opslag van lichamen – In tijden van oorlog of epidemieën zouden lichamen hier kort bewaard zijn voordat ze begraven werden. Dit klinkt luguber, maar was in die tijd een praktische oplossing.
• Schuilplaats – Tijdens gevechten boden de kazematten bescherming tegen vijandelijke aanvallen.

In de loop der eeuwen raakte het bastion steeds meer in onbruik en nu is het al tientallen jaren alleen maar mogelijk het te bezoeken via deze rondleiding.

Tip: Ook zonder deze rondleiding kun je een stukje van het oude Göteborg bekijken. Loop de parkeergarage ‘Pedagogen’ eens in, want hier zie je achter glas nog delen van de ondergrondse muur van de oude bastionmuur (een orillon). De moeite waard om even (gratis) te bekijken!

Carolus Undecimus Rex: buskruit en gevangenen

Als we weer buiten staan wijst Margareta aan dat je op straat aan de tegels nog kunt zien hoe de puntige stadsmuren hier liepen. Kijk maar eens of je dat zelf kunt vinden op Magasinsgatan, als je op de trappen bij Hus A van de universiteit staat. Dan lopen we langs Feskekörka richting het Esperantoplein en Kungsgatan.

De oude stad Göteborg: bezoek Gamlestaden

Hier vinden we het Carolus Rex (volledige naam Carolus Undecimus Rex) bastion. Dit is het enige volledig bewaard gebleven van de in total 13 bastions die rond de Göteborgse gracht lagen. Van buiten is dit een prachtige, hoge muur die een aardig inkijkje geeft in hoe Göteborg er toen uitzag van buiten de stadsmuren. Een leuk detail: hoog op de muur staat een Duitse tekst: ‘Gott mit uns’. Deze is vermoedelijk ingekerfd door Duitse soldaten die meehielpen met de bouw. Kijk zelf maar eens of je de tekst kunt vinden, je moet goed kijken! Op deze plek was ooit ook de Karelspoort: een van de vijf toegangspoorten van Göteborg.

Veranderende functie door de jaren heen

Margareta tovert een gigantische sleutel uit haar tas waarmee ze de dikke, zware deur opent die toegang geeft tot het bastion. Bastion Carolus Undecimus Rex had oorspronkelijk een militaire functie en diende als opslagplaats voor buskruit en munitie. Dit was een logische keuze: de dikke stenen muren boden bescherming tegen explosies en vijandelijke aanvallen. Het bleek er echter te vochtig, waardoor deze plek nooit gebruikt werd om buskruit op te slaan.

Later kreeg het bastion naar verluidt daarom een heel andere bestemming. In de 17e en 18e eeuw verbleven hier waarschijnlijk (krijgs)gevangenen die onder dwang werkten aan de bouw en het onderhoud van de stadsmuren. De overgang van een munitieopslag naar een gevangenis laat zien hoe de functie van deze verdedigingswerken veranderde naarmate de militaire dreiging afnam.

De ruimtes in het bastion zijn een stuk hoger dan in Carolus Dux. Voor de veiligheid zijn houten planken op de vloeren gelegd, maar verder krijgt het weinig onderhoud.

Conclusie na een bezoek aan de oude vestingwerken van Göteborg

Onze wandeling door Göteborgs ondergrondse oude vestingwerken was een fascinerende reis door de tijd. Deze bastions speelden ooit een cruciale rol in de verdediging van de stad en zijn nu nog te bezoeken in oorspronkelijke staat, wat Göteborgs geschiedenis levend en tastbaar maakt. En eerlijk gezegd is het best leuk om te weten dat de Nederlanders in die tijd een aardige rol speelden bij de totstandkoming van de stad die nu ons thuis is.

Dus, als je ooit in Göteborg bent, neem dan de tijd om niet alleen de moderne stad te verkennen, maar ook een kijkje onder de grond te nemen. De geschiedenis ligt hier letterlijk onder je voeten!

Praktische info

De wandeling duurde ongeveer 1,5 – 2 uur en kost 370 SEK per persoon (prijzen: februari 2025). De gids gaf aan dat we gerust veel vragen mochten stellen en we merkten dan ook dat daardoor het verhaal nog rijker werd.

Ook deze rondleiding volgen? Deze zijn alleen te boeken bij de organisatie Walknet. Zij maken steeds twee maanden van tevoren het schema met data en tijden bekend, dit overzicht is in een pdf te vinden op hun website. Boeken kan door een mailtje te sturen. Na betaling is je reservering compleet.

Let op: de website is volledig in het Zweeds, dus Google Translate kan goed van pas komen. Rondleidingen worden gegeven in het Zweeds en Engels.