De kerstperiode is waarschijnlijk, samen met midzomer, een van de meest traditiegebonden feestdagen in Zweden. Dat maakt het in zekere zin natuurlijk ook traditie: dat je ieder jaar (ongeveer) hetzelfde doet… en hetzelfde eet! Het Julbord is vaste prik tijdens de Zweedse Kerst. Voor wie er niet mee is opgegroeid lijkt het gewoon een tafel vol eten, maar voor veel Zweden is dit een zeer gekoesterd element in de kerstperiode. In dit artikel vind je precies wat je moet weten over het Julbord.
Wat is Zweeds Julbord?
Julbord staat letterlijk vertaald voor ‘kersttafel’. Dit is het Zweedse kerstdiner: een grote tafel vol verschillende soorten traditionele gerechten en (alcoholische) drankjes die al sinds jaar en dag geserveerd wordt met Kerst. Oorspronkelijk hoorde het Julbord echt bij Kerst zelf, maar nu kun je er in de aanloop naar Kerst ook al in veel restaurants voor terecht.
Veel Julbords kenmerken zich door grote hoeveelheden eten en drinken, waarbij er ook nog wel eens een aardig liedje gezongen wordt bij het drinken van de alcohol. Een gezellig samenzijn met lekker eten dus, vaak in een rijkelijk versierde omgeving voor een echt kerstgevoel!
Lees ook: Kerst vieren in Göteborg? Dat doe je zo!
De oorsprong van dit kerstdiner
Maar wat is precies de oorsprong van dit kerstdiner? Zoals ik in dit artikel over julbord in de Gothia Towers (Göteborg) al schreef, bestaan er verschillende ideeën over het ontstaan van Julbord. Zo kun je lezen dat het al in de 12e eeuw bestond en met het einde van de katholieke vasten te maken heeft, dat het van de Vikingen zou komen, maar ook dat het traditioneel oogstfeest diner is. Hierbij mocht een grote groep mensen aanschuiven om samen lekker te eten in de donkerste dagen van het jaar.
In het midden van de 19e eeuw begon het Julbord te transformeren in het concept zoals we het nu kennen: het kerstdiner in buffet-stijl. Aan het einde van de 19e eeuw begonnen high-end restaurants het kerstdiner te serveren en in 1912 maakte de rest van de wereld ook kennis met het kerstige concept tijdens de Olympische Spelen in Stockholm. Julbord was here to stay!
Hoe het ook zij, het is duidelijk dat het Julbord al ver teruggaat in de tijd. In zekere zin heeft de tijd de laatste 150 jaar een beetje stilgestaan, want ondanks dat sommige gerechten met de tijd wel een beetje zijn gewijzigd, is er in de basis helemaal niet zoveel veranderd aan het concept.
Julbord thuis en in restaurants
Kerstavond is voor de Zweden het belangrijkste moment in de kerstperiode. Dat is het moment dat men ’s avonds eventueel naar de kerk gaat, er gekeken wordt naar Donald Duck op tv (vaste prik rond 15.00 uur), de cadeautjes opengemaakt worden en er heerlijk gegeten wordt samen. Het is voor veel Zweden ondenkbaar dat er op die avond iets anders gegeten wordt dan het traditionele Julbord. Natuurlijk zijn er wel mensen die een andere maaltijd serveren, zoals bijvoorbeeld Kalkoen als hoofdgerecht. Een rondje langs buren, collega’s en andere bekenden leerde ons dat de meesten het huisgemaakte Julbord toch echt wel als het hoogtepunt van kerst zien. Daarbij geldt overigens: kwaliteit boven kwantiteit!
Kerstavond wordt in intieme kring thuis gevierd, maar de adventsperiode is een goed moment om de kerstperiode in te luiden met collega’s, vrienden en familie. Veel restaurants bieden de mogelijkheid om een tafel te boeken voor een Julbord. Bedrijven nodigen hun medewerkers dan uit voor een Julbord bij wijze van kerstviering, maar ook vriendengroepen, families of koppels maken van deze gelegenheid gebruik om een tafeltje te reserveren. Vaak schuiven de Zweden wel meer dan een keer aan bij een Julbord.. en waarom zou je het ook bij één keer laten?
Lees ook: Kerst in attractiepark Liseberg: waan je in een heus winter wonderland!
De belangrijkste etenswaren tijdens Julbord
Een Julbord begint in principe met een glaasje Glögg (gluhwein met amandelen en rozijnen) en eventueel wat peperkoekjes. Daarna heeft het traditioneel vijf gangen eten: ingelegde haring, visgerechten, koude vleeswaren, warme gerechten en desserts.
Er is officieel een strikte volgorde die men aanhoudt bij het dineren omdat niet alle smaken bij elkaar passen. Inmiddels heb ik echter wel gezien dat men van alles bij elkaar op een bord legt. Het was van oudsher belangrijk om waardevolle eiwitten te eten tijdens de donkere en koude winters, dus daar ga je veel van terugzien aan de kersttafel. Zo is ingelegde haring natuurlijk behoorlijk eiwitrijk en gemakkelijk te bewaren, wat vroeger ook een belangrijke maatstaf was.
Ingelegde haring
De Zweedse eetcultuur is enorm beïnvloed door een overvloed aan vis. Ingelegde haring wordt in vele varianten opgediend (bijvoorbeeld in een romige mosterdsaus, ingemaakt met jeneversaus, of simpelweg knoflook).
Koude gerechten
Naast de haring vind je ook diverse zalmbereidingen terug op het menu, zoals warm en koud gerookte zalm en natuurlijk gravax lax. Ook kun je vaak wat garnalen, haringsalade, makreel en Lutfisk (gedroogde kabeljauw) opscheppen. Qua vleesgerechten kun je denken aan kerst ham (geglazuurd met mosterd), zwijn, lam, hert en paté.
Warme gerechten
De warme gerechten bestaan vooral uit ontzettend veel vlees, zoals gehaktballetjes, diverse soorten worstjes, ham, spekribbetjes. Een populaire component die zeker niet mag ontbreken is Janssons Frestelse: een populair gerecht gemaakt van julienne aardappels, ui, een soort ansjovis en room.
Bijgerechten en dessert
Als bijgerechten staan er vaak rode bietensalade, halve eieren (soms met een toefje viskuit), rode kool en aardappeltjes op tafel. Maar als je dit allemaal in je buikje hebt, dan zijn we er nog niet! Ter afsluiting van het diner is er namelijk vaak een ruime keuze aan heerlijke desserts en kazen, afgetopt met een keuze uit diverse kleine snoepjes die heerlijk smaken bij de koffie of thee. Bij het Julbord worden vaak typische Zweedse kerstdrankjes gedronken, zoals Julmust (frisdrank) en Aquavit.
Bovenstaand zijn de traditionele ingrediënten voor julbord, maar ondanks dat dit kerstdiner aan elkaar hangt van tradities zijn er toch veranderende trends waar te nemen. Zo is er de laatste jaren veel meer aandacht voor biologische, vegetarische én vegan producten. Bij de meeste buffetten is er daardoor ook voor de niet-vleeseters (zoals ik) een royale keuze te vinden.
Ook zo’n Zweeds kerstdiner proberen?
Let op: op 24 en 25 december zijn veel (maar niet alle) restaurants in Zweden gesloten. Het is dan niet meer mogelijk om Julbord te boeken. Sowieso is het erg aan te raden om op tijd te boeken. Eind september, begin oktober beginnen veel restaurants al te adverteren en kun je gaan boeken. Nu zijn er altijd restaurants die nog plek hebben, maar dit kan vaak maar tot enkele dagen vóór Kerst. Natuurlijk hoeft dat je niet tegen te houden, want je kunt het natuurlijk ook zelf thuis proberen!
Hoe dan ook: of je het nu thuis of in een restaurant eet. Probeer het gewoon eens en geniet! Je leert de cultuur van een land immers vaak toch wat beter kennen door het eten. Smaklig Måltid!
Meer zien? Wij bezochten half december 2023 een kerstbuffet bij Carlstens Fästning op het eiland Marstrand aan de Zweedse westkust. Bekijk het filmpje hieronder voor een indruk!
