Het is een mooie zonnige zomeravond en je wandelt door een prachtig bos, terwijl je wat vers geplukte bosbessen eet. Ineens spot je een open plek aan de rand van een meertje: dé perfecte plek om een tentje op te zetten en de nacht door te brengen. In Scandinavië is dit geen ongebruikelijke zaak, want in Zweden, Noorwegen en Finland kennen we het allemansrecht. Een uniek recht dat inwoners en bezoekers van deze landen het recht geeft om vrij te genieten van de natuur. Maar hoe zit het precies met dit recht?
Allemansrätten: Vrije toegang tot de natuur
Het basisidee van allemansrätten (‘het allemansrecht’) is dat ieder mens recht heeft op vrije toegang tot de natuur. De natuur is gratis en beschikbaar voor iedereen om van te genieten, zolang je voorzichtig bent met de natuur en wilde dieren met rust laat. De uitzondering op het allemansrecht zijn privétuinen, landbouwgrond en de directe omgeving van woonhuizen. Er wordt ook wel gebruik gemaakt van de slogan ‘Don’t disturb, don’t destroy’ in de context van dit recht.
In Noorwegen maakt allemansrätten al sinds 1957 deel uit van de Noorse grondwet. In Zweden werd het allemansrecht in 1994 opgenomen in de grondwet. Nog veel langer was het al een natuurlijk en diepgeworteld onderdeel van de cultuur in beide landen. Een belangrijk basisprincipe in de Scandinavische samenleving, dus!
Lees meer: ontdek de prachtigste natuurgebieden van Zweden en Noorwegen!
Wat mag wel én wat mag niet?
Het allemansrecht is een geliefd recht, zowel onder lokale bewoners als toeristen. Het is voor veel mensen – binnen en buiten Europa – de reden om in de zomers het hoge noorden op te zoeken. Deze uitgestrekte natuur heb je immers niet overal! Sinds ik zelf in Zweden woon, maar ook al daarvoor, zie ik de interpretatie van het allemansrecht helaas alleen nog weleens misgaan.
Het is belangrijk om te begrijpen dat het Allemansrecht niet betekent dat je zomaar overal kunt doen en laten wat je wilt in de Zweedse of Noorse natuur. Om iedereen te kunnen laten genieten van de natuur, zijn we met elkaar verantwoordelijk dat we zorg dragen voor die natuur. Samen kunnen we ervoor zorgen dat we de natuurlijke schoonheid van het land nu en in de toekomst kunnen behouden, zodat iedereen ervan kan blijven genieten.
Het recht brengt dus ook verantwoordelijkheden met zich mee en er zijn enkele belangrijke regels waaraan je je als recreant moet houden. Laten we eens kijken naar wat wel en niet is toegestaan onder het Allemansrecht.
Wat mag wel?
1. Toegang tot de natuur: Onder het Allemansrecht heb je het recht om vrij door de natuur te wandelen, te fietsen, te skiën en te genieten van de prachtige landschappen, bossen, meren en kustlijnen.
2. Kamperen: Je mag met een tentje kamperen op particuliere grond, op voorwaarde dat je de natuur respecteert, geen schade toebrengt en geen afval achterlaat. Het recht geldt niet voor landbouwgrond, tuinen of dicht bij huizen. Twijfel je, vraag dan vooral even toestemming aan de eigenaar van de grond. Let op: vaak moet je na 24 uur je kampeerplek weer verlaten.
3. Bessen en paddenstoelen plukken: Het is toegestaan om bessen, paddenstoelen en wilde bloemen te plukken voor eigen gebruik, met uitzondering van wettelijk beschermde soorten. Neem niet teveel om de natuur niet te overbelasten en respecteer eventuele lokale regels of beperkingen.
4. Zwemmen en varen: Zwemmen is over het algemeen toegestaan in meren, rivieren en de zee, tenzij anders aangegeven. Let op: honden zijn vaak in de zomerperiode niet toegestaan bij badplaatsen. Varen met een boot zonder motor (bijvoorbeeld een kano) is op de meeste wateren toegestaan, tenzij anders aangegeven.
5. Kampvuur maken. Het is toegestaan om een kampvuur te maken in de natuur, mits je die goed dooft voor je weer vertrekt. Gebruik sowieso het liefst altijd aangewezen vuurplaatsen of draagbare kooktoestellen. Voor dit punt geldt echter wel een hele grote MAAR: in droge periodes kan het zijn dat er een vuurverbod geldt in delen van Zweden. Neem lokale regels in acht: vaak vind je actuele informatie op borden bij natuurgebieden, maar op internet kun je terecht bij websites van lokale gemeenten of bijvoorbeeld SMHI (het Zweedse KNMI).Gebruik sowieso het liefst altijd speciaal ingerichte vuurplaatsen of draagbare kooktoestellen.
6. De hond meenemen: Van 1 maart tot en met 20 augustus moeten honden echter altijd aangelijnd zijn, omdat de natuur dan kwetsbaar is (vanwege o.a. Het broedseizoen en jonge dieren). Loopt je hond los, dan kún je verdacht worden van illegaal jagen. De overige periode in het jaar mag de hond op veel plekken wel los, maar je moet als baasje de hond wel de controle over je hond hebben.
Lees meer: Op vakantie met je hond naar Zweden of Noorwegen: alles wat je moet weten!
Wat mag niet?
1. Schade aanrichten: Het is verboden om de natuur te beschadigen, bomen te kappen, grasland te vernietigen of dieren (en andere mensen) lastig te vallen. Takken afbreken of bladeren plukken van levende struiken en bomen mag ook niet. Laat geen afval achter en respecteer de flora en fauna. Met geen afval achterlaten bedoel ik trouwens ook geen toiletpapier. Leave it as you found it.
2. Veroorzaken van overlast: Vermijd lawaai en verstoring van dieren en andere mensen. Respecteer de privacy van anderen en houd rekening met eventuele privé-eigendommen. Sluit hekken rondom omheinde velden, zodat eventuele aanwezige dieren niet kunnen uitbreken.
3. Vrij vissen: Je mag vissen in de meeste wateren, met uitzondering van privéwateren of beschermde natuurgebieden. Om te mogen vissen heb je echter een vergunning nodig. Die vergunning koop je via internet (iFiske.se) of bij een lokaal toeristenbureau. In de 5 grootste meren en de kustwateren mag je wel zonder vergunning vissen.
Door Zweden en Noorwegen met de camper(bus)
De afgelopen jaren zie ik een explosieve stijging van campers en camperbusjes in zowel Noorwegen als Zweden. Deze kampeerders zijn duidelijk een andere, nieuwe doelgroep dan de traditionele natuurliefhebber die naar Scandinavië afreisde. Iedereen is meer dan welkom! Het is alleen wel goed om te weten dat het allemansrecht niet geldt voor gemotoriseerde voertuigen. Of anders gesteld: voor gemotoriseerde voertuigen gelden aanvullende regels op het allemansrecht.
Zo mag je met een camper niet zomaar offroad rijden. Een bos inrijden met je busje en daar een nachtje staan? Ik zie het in de praktijk veel gebeuren, maar het mag dus – helaas – echt niet. Deze vorm van kamperen wordt namelijk beperkt door Terrängkörningslagen – de wet op het terreinrijden. Een camper mag, anders dan een tent, alleen op bedekte grond staan: een grond met stenen of asfalt. Je mag ook slechts 24 uur blijven staan op dezelfde plek.
Meer informatie
Let op: In nationale parken, natuurreservaten en andere beschermde natuurgebieden gelden bijna altijd aanvullende beperkingen op het allemansrecht. Zo zijn er vaak restricties op kamperen en vuur maken in deze gebieden. Uiteraard dien je rekening te houden met deze regels.
Lees meer: Ontdek de nationale parken van Zweden: een gids voor avonturiers
Meer weten over het allemansrecht? Er is een Nederlandstalige brochure over het Allemansrecht beschikbaar op de site van Naturvårdsverket.
