Het verhaal van Messaure – een verlaten dorp in Noord-Zweden

Messaure. Jaren geleden was er op deze plek een stroomversnelling. Er kwam een dorp, dat groeide uit tot een stadje. Nu is er niets meer dan enkele houten bordjes, die doen herinneren aan een tijd dat hier een levendige gemeenschap woonde. We zijn hier al eerder geweest, maar nu we opnieuw in de buurt zijn rijden we er nog eens langs. Het verhaal van Messaure blijft me op de een of andere manier intrigeren.

Messaure: de bouw van een dam

Vóór 1957 stond hier slechts één boerderij, aan rivier Stora Lule (de grote Lule rivier). In de jaren daarna groeide de plek aan de Zweedse weg 811 in no time uit tot een gemeenschap van zo’n 3000 inwoners. Maar eigenlijk is het verhaal van Messaure een verhaal over een stad die voorafgaand aan het ontstaan ervan al gedoemd was te verdwijnen.

Waterkracht is een betrouwbare en steeds hernieuwbare bron van energie. Het lijkt dus logisch dat de krachtige stroomversnellingen hier niet onopgemerkt bleven door energiebedrijf Vattenfall (Nederlandse vertaling: ‘waterval’). Tussen 1957-1962 werd hier een enorme dam gebouwd, in die tijd de grootste van Europa: bijna 2 kilometer lang en 100 meter hoog. Met deze dam werd Vattenfalls grootste waterkrachtcentrale tot leven gewekt. Later, in de jaren tachtig, kwam er een derde eenheid bij en werd de centrale nog groter. Nu vind je nabij het voormalige dorp een kunstmatig meer en een drooggelegde rivier. Even verder de waterkrachtcentrale zelf.

Nostalgische herinneringen door oud-bewoners

Een dam als deze bouwen, dat doe je niet zomaar. Daar zijn mensen voor nodig en dus kwamen er in de buurt van het bouwproject woningen. Later kwamen daar ook talloze voorzieningen bij: een volkshuis en een ziekenhuis, een bibliotheek en scholen, een kerk en winkels, kroegjes en sportfaciliteiten. Dat ging geleidelijk aan, vertelt Britta, een voormalig inwoonster van Messaure. Ze gaf ooit les op een van de scholen hier. We treffen haar en enkele andere oud-inwoners tijdens ons tweede bezoek aan het spookstadje. Ze komen hier nog regelmatig bijeen om herinneringen op te halen. Ieder jaar wordt er een grote samenkomst georganiseerd. Dat is ook wat wij zagen toen we in 2015 deze plek bezochten en direct besloten weg te gaan om de festiviteiten niet te verstoren.

De vier kinderen van Britta en haar man zijn allemaal geboren in Messaure. Haar man is er als jongen met zijn ouders naartoe verhuisd en zelf komt ze oorspronkelijk ook uit de omgeving. Terwijl haar man hout hakt voor een vuurtje en kletst met enkele andere oud-bewoners, trakteert Britta ons op haar zelfgebakken koekjes en water uit de bron vlakbij (“dit water moet je echt eens proeven, het is zo fris!”). Ze neemt ons mee langs de informatieborden die hier staan en vertelt ons enthousiast meer over het leven in wat ooit een levendige gemeenschap was. Hier leefden mensen, maakten herinneringen. Het is niet gek dat een deel van hen zich nog zo verbonden voelt met deze plek.

De vrouw lijkt een beetje verrast, dat twee Nederlandse jonge reizigers zich zo interesseren in de geschiedenis van deze plek. Wij zijn op onze beurt blij verrast door de enorme gastvrijheid, de vriendelijkheid: hartverwarmend. Een van de mannen uit de groep is niet comfortabel met Engels en stelt ons in het Zweeds de vraag waar we die avond slapen. Hij maakt zich een beetje zorgen, want er is hier verder niets. Hij is gerustgesteld als we vertellen dat we op doorreis zijn naar Arvidsjaur en daar die avond een hotel hebben. Dan is het goed.

Een levendige gemeenschap, voor korte tijd

Britta neemt ons mee naar een herdenkingsbord met foto’s uit het verleden. Er hangen foto’s van een gezinnetje in een piepkleine woning. Ze legt uit: “De vader van het gezin werkte eerst in het bos, maar toen hij voor Vattenfall aan het werk ging kreeg hij een hoger inkomen. Daardoor konden ze een echte radio kopen. Die bleef wel netjes onder een hoes verstopt: zo zou het ding niet beschadigen.” Heel lang woonde het gezin in een caravan-achtige woning, totdat ze meer geld verdienden en in een echt huis konden wonen. Het is het verhaal van veel inwoners: de eerste jaren woonde men redelijk primitief, later werd dat beter en luxer. Het werk bij Vattenfall gaf gezinnen de kans op een inkomen en een beter leven.

Maar het werk hier hield op nadat de dam klaar was en in de omgeving was weinig werk te vinden. Het is de reden dat het inwonersaantal drastisch afnam. Zo snel dat in 1980, bijna 20 jaar na het bouwen van de Messaure dam en energiecentrale, de laatste school dicht ging. Tja, en als dat gebeurt…

De natuur neemt het weer over

De overgebleven huizen werden gesloopt: er staat nog één vakantiewoning van een oud-bewoner. Voormalige bewoners vlogen uit naar alle windhoeken van Zweden, sommigen dichtbij en anderen veel verder weg. Inmiddels neemt de natuur het weer over en zie je tussen de overwoekerde paden en wilde begroeiing alleen nog die bordjes, waarop aangegeven staat welk gebouw er had gestaan. Ook zijn er enkele informatieborden waarop de historie van deze plek wordt uitgelegd. En natuurlijk de oud-bewoners, die hier regelmatig terugkeren.

Meer zien over Messaure? De Zweedse televisiezender SVT heeft enkele jaren geleden een prachtige documentaire gemaakt die te vinden is op Youtube. Wel in het Zweeds, maar met veel sprekende en veelzeggende beelden.

Bewaren voor later via Pinterest